Dieta w prewencji chorób nowotworowych

Choroby nowotworowe to druga najczęstsza przyczyna zgonów w Polsce. Do istotnych czynników ryzyka, zwiększających szansę na zachorowanie zalicza się dieta i styl życia. W tym artykule przedstawimy, które produkty i zawarte w nich składniki mogą być istotne w prewencji chorób nowotworowych.

Według raportu Krajowego Rejestru Nowotworów w Polsce w 2019 r. na nowotwory zachorowało ok. 170 tysięcy osób. Analizując poprzednie lata widzimy, że liczba zachorowań ciągle rośnie. Nowotwory są drugą najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce, zaraz po chorobach układu krążenia. Do czynników ryzyka zachorowania na nowotwór zalicza się predyspozycje genetyczne, wiek, tryb życia i czynniki środowiskowe. Tylko niewielka część zachorowań jest powodowana przez dziedziczenie predyspozycji. Większość czynników możemy modyfikować co w gruncie rzeczy jest dobrą informacją. Według naukowców i lekarzy nieodpowiednia dieta stanowi przyczynę 30% nowotworów.

Nie istnieje konkretny jadłospis, który uchroni nas przed zachorowaniem na raka, ale dzięki coraz dokładniejszym badaniom możemy wyodrębnić produkty, a nawet ich składniki które pomogą nam w prewencji. Związek tego co jemy z zachorowaniem na nowotwór nie jest prosty do określenia. Nasza dieta może zwiększać ryzyko zachorowania, tak samo jak je ograniczać. Szczególnie silne zależności znaleziono między komponentami naszej diety a zachorowaniami na nowotwór żołądka, przełyku i jelita grubego. Nieprawidłowe odżywianie jest zaraz po paleniu tytoniu drugą najczęstszą przyczyną chorób nowotworowych u około 20 milionów ludzi.

Przede wszystkim powinniśmy włączyć do swojej diety dużo produktów pochodzenia roślinnego – pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa, owoce, rośliny strączkowe, nasiona i orzechy. Wiele diet potwierdza i popularyzuje te założenia (dieta wegetariańska, dieta śródziemnomorska, dieta DASH, dieta planetarna). Dokładnie takie zalecenia można tez znaleźć w Piramidzie Zdrowego Stylu Życia i Aktywności Fizycznej opracowanej przez ekspertów Instytutu Żywności i Żywienia.

W każdym posiłku warzywa i owoce (z czego przynajmniej 2/3 to warzywa, a 1/4 owoce) powinny zajmować połowę naszego talerza. Dzienna zalecana porcja warzyw i owoców to 400 – 600 g. Produkty zbożowe i źródła białka powinny uzupełniać nasz posiłek. Najlepiej, aby zajmowały odpowiednio ¼ talerza – pełnoziarniste produkty zbożowe i ¼ talerza źródła białka takie jak: chude mięso, ryby morskie, naturalne produkty mleczne, jaja, rośliny strączkowe.

Warto zadbać też o odpowiednie źródło tłuszczu. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe, a w szczególności kwas z rodziny n-3 zawarte w rybach i olejach rybich wykazują działanie przeciwnowotworowe i przeciwzapalne. Hamują mnożenie się komórek nowotworowych i ich wzrost. Sięgajmy również po orzechy, nasiona, pestki, siemię lniane, awokado i oleje roślinne: oliwę z oliwek, olej rzepakowy, sojowy.

Ogólna zgoda panuje także w przypadku produktów, które powinniśmy silnie ograniczyć lub wyeliminować. Są to: sól, cukier (słodycze, słodzone napoje gazowane), czerwone mięso, produkty typu fast food, produkty wysokoprzetworzone. Z takiego sposobu żywienia można odnieść jeszcze więcej korzyści, uchronić się przed nadwagą, otyłością, cukrzycą typu II, nadciśnieniem i innycmi chorobami układu krążenia.

Produkty, które szczególnie warto uwzględnić w naszej diecie:

• Warzywa nieskrobiowe: sałata, ogórek, pomidor, papryka, rzepa, szparagi, szpinak, cykoria, seler naciowy, pietruszka, rzodkiewka, por, kiełki rzodkiewki i lucerny, a szczególnie kapustne (kapusty głowiaste, brokuły, kalafior, brukselka, jarmuż,) i czosnkowate (czosnek, cebula, por, szalotka, szczypior). Moc warzyw i owoców ukryta jest w dużej zawarotości związków biologicznie czynnych, które wzajemnie zwiększają swoje korzystne działanie.
• Owoce (borówka, żurawina, jeżyna, malina, poziomka) – zawierają duże ilości antyoksydantów, głównie witaminy C i polifenoli. Antyoksydanty posiadają zdolność neutralizowania wolnych rodników, które w nadmiarze mogą przyczyniać się do rozwoju nowotworów poprzez uszkadzanie DNA.
• Kurkuma – zawiera kurkuminę, która ma szerokie działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, może hamować wzrost komórek nowotworowych.
• Zielona herbata – bogata we flawonoidy, które są silnym antyoksydantem.
• Produkty pełnoziarniste – ciemne pieczywo, makarony i ryż; grube kasze, otręby, naturalne płatki zbożowe – zawierają błonnik pokarmowy (najkorzystniej spożywać 30g dziennie), który przyspiesza perystaltykę jelit. Powoduje, że związki rakotwórcze wytwarzane w procesie trawienia pokarmu są szybciej wydalane z naszego organizmu. Niektóre frakcje błonnika mają zdolność neutralizowania rakotwórczych metabolitów.
• Nasiona roślin strączkowych – groch, fasola, soja, soczewica, bób, ciecierzyca. Są doskonałym źródłem błonnika pokarmowego, dostarczają dużo energii i mogą zastępować w posiłkach mięso. Korzystnie wpływają na perystaltykę jelit i funkcjonowanie flory bakteryjnej. Zawierają także selen, który wzmacnia odporność organizmu, zwalcza wolne rodniki i hamuje rozwój komórek nowotworowych.
• Oleje roślinne, migdały, orzechy włoskie i ziemne, ziarna i pestki – Są bogatym źródłem witaminy E silnego antyoksydantu, który wspomaga także przyswajanie selenu. Bierze udział w stabilizacji błon komórkowych.

Poza odpowiednią dietą, dobrze jest zadbać o kilka innych elementów naszego stylu życia. W celu ograniczenia ryzyka wystąpienia chorób nowotworowych powinniśmy całkowicie wyeliminować palenie tytoniu, ograniczyć lub również wyeliminować spożycie alkoholu. Utrzymywać prawidłową masę ciała w czym pomoże codzienna aktywność fizyczną. Unikać zbyt długich godzin na słońcu i najlepiej cały rok stosować kremy z filetem minimum 50. Ponadto pamiętajmy o badaniach przesiewowych i regularnych kontrolach u lekarza.

Opisane powyżej zalecenia i wskazówki dotyczą osób zdrowych. W przypadku występowania chorób przewlekłych warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem.

ŹRÓDŁA:

https://www.wcrf.org/diet-activity-and-cancer/cancer-prevention-recommendations/eat-wholegrains-vegetables-fruit-and-beans/ https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-antyrakowa-ochronny-wplyw-zywnosci-pochodzenia-roslinnego/ https://onkologia.org.pl/pl/dieta

Emilia Kałędkiewicz, Ewa Lange (2013). Znaczenie wybranych związków pochodzenia roślinnego w diecie zapobiegającej chorobom nowotworowy. „Postęp Fitoterapii 1/2013” s.42-47

Borzucka-Sitkiewicz Katarzyna. (2019). Profilaktyka chorób nowotworowych – możliwości wykorzystania doświadczeń europejskich. „Pedagogika Społeczna” Nr 2(72) (2019), s. 61-74

Monika Dąbkowska. (2021) „Acta Salutem Scientiae” nr 2/2021, s. 19-31 ZNACZENIE WIELONIENASYCONYCH KWASÓW TŁUSZCZOWYCH WNKT OMEGA 3 I OMEGA 6 W ŻYWIENIU CZŁOWIEKA